François de Waal

François de Waal (51) - televisiemaker, journalist en schrijver - was jarenlang zijn eigen grootste vijand. In zijn boek beschrijft hij niet alleen hoe dat heeft kunnen gebeuren, maar ook hoe hij in staat is geweest om te veranderen. “Ik ben eindelijk een beetje verstandig geworden.”

Waar geloof je in?
“In de noodzaak van ‘wakker worden’, bewustwording, persoonlijke groei of hoe je het ook wilt noemen en in de discipline die daarvoor nodig is. Wanneer dat niet gebeurt, gaat het fout. Daar ben ik echt van overtuigd. In tegenstelling tot wat veel mensen geloven – namelijk dat wij puur en zuiver worden geboren en het vaak daarna verkeerd met ons gaat - geloof ik dat de mens in wezen niet deugt. Dat zijn instincten hem voortdrijven om te vechten, boos te worden, egoïstisch te zijn of wraak te nemen als we een keer worden afgewezen. Kijk hoe kinderen wreed en egoïstisch naar elkaar kunnen zijn. Daarom geloof ik ook in een goede opvoeding. Dat de wereld alleen maar mooi en de mensheid in essentie liefdevol zou zijn vind ik een naïeve gedachte die helemaal bij the New Age benadering past. We zijn wie we zijn, namelijk mensen die zich alleen maar van de dieren onderscheiden door ons  bewustzijn, of ook wel verstand. Wanneer we dat niet laten overheersen blijven we ons zo gedragen als beesten, gedreven door hebberigheid, lust en macht. Ik heb er vijftig voorbeelden van in mijn boek beschreven. Het heeft te maken met het feit dat wij nog steeds met de hersenen van holbewoners zitten opgescheept. Maar omdat we niet meer hoeven te overleven hebben veel van die instincten hun  functie verloren. We hoeven daarom niets meer van elkaar af te pakken, ruzie te maken of ons eeuwig gekwetst te voelen, maar toch doen mensen het nog steeds. Van kleine kinderen tot wereldleiders.”

 
Is dit niet een te negatieve kijk op zaken?
“Dat lijkt misschien zo, maar ik zou het eerder een realistische kijk willen noemen en zelfs een optimistische. Deze kijk biedt een oplossing voor veel problemen, omdat we leren beseffen dat we met ons verstand bewuste keuzes kunnen maken ten aanzien van alle problemen die we allemaal op ons pad tegenkomen. Het geeft ons het vertrouwen dat we de baas over onszelf kunnen worden, waardoor we ons niet meer hoeven te laten regeren door onze instincten, zoals bijvoorbeeld onze angst. Neem nou het gevoel van dankbaarheid. Dat kan alleen maar ontstaan vanuit bewustwording. Wanneer je vervuld bent van dankbaarheid, maakt dat je gelukkig en is er geen plaats voor jaloezie. Maar nu jij lekker van mijn koekjes zit te eten, roept mijn instinct alweer dat er voor mij minder overblijft. Door de constante angst om tekort te komen, vernauwt mijn blik zich en concentreer ik me teveel op deze koekjes hier. Alleen door bewustwording kom ik erachter dat onze wereld vol zit met ‘koekjes’. Ze hangen aan de bomen! We kunnen alles eten. Van vegetarische burgers tot krokodillenvlees. Álles drinken. Schoon water stroomt gewoon uit de kraan én alles is te koop. We leven in Nederland toch in een krankzinnig paradijs!”

 
En ben jij  nu volledig ontwaakt?
“Ach, hoe wakker kan je worden? Maar ik ben in ieder geval een stuk wakkerder, omdat ik erachter ben gekomen dat mijn instincten er misschien op korte termijn voor zorgden dat ik zou overleven, maar dat ze op lange termijn mijn ondergang waren geworden. Dan was ik nu zo’n verzuurde vijftiger geweest.”

 
Waardoor ontstond die noodzaak om te veranderen?
“Uit puur eigen belang, want alles in mijn leven ging fout. Ik stond bol van het cynisme en het ontkennen van emoties. Mijn relatie liep op de klippen, ik kreeg met iedereen ruzie en voelde me vreselijk eenzaam en onbegrepen. Op dat moment zagen ook alle oude, lang ontkende gevoelens van pijn en verdriet hun kans schoon om mij op dit kwetsbare moment te bestormen. En daar zat ik met mijn eens zo grote mond - als een klein jongetje - wekenlang te huilen. Iets wat ik in geen decennia had gedaan. Na veel pijn en verdriet wist ik heel duidelijk dat ik een keuze móest maken, wilde ik overleven.”

Hoe heb je het aangepakt?
“Ik ben gestopt met schrijven en ben naar Parijs gegaan, naar het appartement van mijn Franse moeder. Daar heb ik gedaan wat ik het liefst doe en ben non-stop gaan lezen. Dit keer geen Hermans en Reve, maar over filosofie, religie en psychologie. Van Seneca, Plutarchus, Montaigne tot aan Wayne Dyer en vele andere Amerikaanse zelfhulpboeken aan toe. Ik begon te begrijpen dat de vijand zich niet buiten mezelf bevond, maar in mezelf. Net zoals het geluk overigens. Dit gebeurde natuurlijk niet van de ene dag op de andere. Het vergde tijd, geduld en discipline.”

 
En hoe staat het nu met de liefde?
“Mede door mijn hele proces is de relatie weer goed gekomen. Ik ben gaan inzien dat liefde weliswaar begint met een gevoel, maar uiteindelijk een beslissing wordt om een bepaald soort gedrag te vertonen. Tijd en aandacht aan een ander geven – zonder jezelf te hoeven wegcijferen – zodat de ander kan groeien. Dit kan alleen maar als je ook tijd en aandacht aan jezelf geeft. Dat inzicht las ik in hét boek der boeken op mijn zoektocht, The Road Less Travelled van M. Scott Peck. Hij is echt mijn held. Ik heb het wel honderd keer gelezen. Het gaat vooral om die eerste zin: ‘Het leven is moeilijk.’ Weet je dat ik me dat nooit had gerealiseerd? Ik was alleen maar op zoek naar de lol, het consumeren, de ontkenning. Daardoor miste ik de werkelijke schoonheid van het leven. Het leven is ook mooi, maar niet alléén maar. Het glas is net zo half vol als het half leeg is. En het gaat er vooral om hoe je met het half lege glas - je tegenslagen - om kunt gaan. Dat begint met acceptatie en daarna: wat ga ik ermee doen?

Veel van die boeken bevatten in feite allemaal dezelfde boodschap. Ook hier geldt dat er vele wegen naar Rome leiden. Het maakt daarom niet uit welke weg je kiest áls je er maar een kiest.

Hierna restte mij nog maar één ding, namelijk al deze inzichten in praktijk brengen. Het was net alsof ik een nieuwe taal leerde spreken. Ik begon met een paar woorden, hortend en stotend. Totdat het me steeds gemakkelijker afging, maar het blijft een dagelijkse oefening.”

 
Waar hoop je op?
“Hopen heeft zoiets passiefs, maar het zou fantastisch zijn wanneer steeds meer mensen bewustwording gaan nastreven. Bewustwording is echt het sleutelwoord. Meer verantwoordelijkheid, discipline en matigheid hangen daar direct mee samen. ‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’. Het is een eeuwenoude open deur, maar zo waar als wat! Nu ik een gelukkiger mens ben geworden, heeft de wereld meer aan mij.”

Zijn boek heet: ‘Vijftig manieren waarop ik mijn leven verpestte – en hoe jij dit kunt voorkomen.” 

Voor meer informatie: www.francoisdewaal.nl